RADYASYON GÜVENLİĞİ

Tanımlar ve Terimler

Radyasyon, dalga, parçacık veya foton olarak adlandırılan enerji paketleri ile yayılan enerjidir.

Radyasyon, daima doğada var olan ve birlikte yaşadığımız bir olgudur.
Radyo ve televizyon iletişimini olanaklı kılan radyodalgaları
Tıpta , endüstride kullanılan x-ışınları;
Güneş ışınları günlük hayatımızda alışkın olduğumuz radyasyon çeşitleridir.



Doğal radyasyonun bir kısmını uzaydan gelen kozmik ışınlar oluşturur.
Yerkabuğunun içindeki tüm maddeler radyonüklid içermektedir. Yeryüzündeki radyonüklidlerin yaydığı gama ışınları nedeniyle tüm vücut radyasyona maruz kalır. Yapı malzemeleri taş ve topraktan üretildikleri için düşük oranda radyoaktivite içerebilirler. Böylece insanlar bina dışında olduğu gibi bina içinde de radyasyona maruz kalırlar. Alınan radyasyon dozu bölgenin taşına, toprağına ve yapı malzemesine bağlıdır.

Radon: Renksiz, kokusuz, tatsız, 86 atom numarası ile periyodik cetvelin soy gazlar sınıfında yer alan Radon, kaya, toprak ve sudaki doğal uranyumun radyoaktif bozunması sonucunda oluşur. Bütün doğal malzemelerde bulunabilir.

Bu yüzden radon, tüm yüzey kaya ve toprak parçalarından ve yapı malzemelerinden ortama salınır.

Genelde insanlar zamanlarının hemen hemen %90'ını kapalı mekanlarda geçirdikleri için radona maruz kalmaları önemli bir problem olarak ortaya çıkmaktadır. Binalardaki radon kaynağının büyük bir kısmı, binanın temelindeki toprak ve kayalardır.

Radonun büyük kısmı, binalara, altındaki toprak ya da kayalardan girer. Radon ve diğer gazlar, toprak boyunca yükselir, binanın altında hapsolur. Hapsolan bu gazlar, basınç oluşturur. Binanın altındaki bu yüksek basınç nedeniyle gazlar yerden ve duvarlardan, daha çok çatlak ve boşluklardan, bina içlerine sızarlar.






Binalarda Radon Girişleri
1. Zemindeki çatlaklar 2. Yapı bağlantı noktaları 3. Duvar çatlakları 4. Asma kat boşlukları 5. Tesisat boru boşlukları 6. Duvar arası boşlukları 7. İçme suyu










İyonize radyasyon: atomdan elektron koparmak için yeterli enerjiye sahip olan radyasyondur.

Radyasyon, madde üzerinde meydana getirdiği etkilere göre;
iyonlaştırıcı radyasyon (X-ışınları, gama ışınları, alfa, beta radyasyonları, kozmik ışınlar, nötronlar)
iyonlaştırıcı olmayan radyasyon (ultraviyole, kızılötesi, radyo dalgaları, mikrodalgalar) şeklinde sınıflandırılır.




Baz istasyonları, cep telefonları, mikrodalga fırınları, yüksek gerilim hatları, radarlar iyonlaştırıcı radyasyon kaynağı değildir.



Kararsız durumdaki atomların, fazla enerjilerini radyasyon yayarak gidermeleri olayına radyoaktif parçalanma denir.


Parçacık radyasyonu;
Belli bir kütle ve enerjiye sahip çok hızlı hareket eden minik parçacıkları ifade eder.
Bunlar hızla giden mermilere benzerler, ancak gözle görülemeyecek kadar küçüktürler.
Alfa parçacıkları, iki proton ve iki nötrondan oluşmuş bir helyum çekirdeğidir. Alfa parçacıkları, çok küçük bir madde kalınlığı ile, örneğin bir kağıt parçası ile durdurulabilir. Alfa parçacıklarının erişme uzaklıkları kısadır dış radyasyon tehlikeleri yoktur. Alfa yayan maddeler sindirim, solunum veya yaralar yoluyla vücuda girerlerse tehlike oluştururlar.

Beta Parçacıkları, pozitif veya negatif yüklü elektronlardır.
Çekirdekteki enerji proton fazlalığından kaynaklanıyorsa, + yüklü betalar (Pozitron) yayılır.Çekirdekteki enerji nötron fazlalığından
kaynaklanıyorsa- yüklü betalar (Negatron) yayılır








Dalga tipi radyasyon;
Belli bir enerjiye sahip ancak kütlesiz radyasyon çeşididir.

Bütün dalga tipi radyasyonlar ışık hızıyla (3x108 m/saniye) hareket ederler.

X ve gamma ışınları dalga şeklinde olup, çok giricidirler.

X ışınları atomun elektron uzayından kaynaklanır, gamma ışınları ise atomun çekirdeğinden kaynaklanır.


Gamma ışınları, X ışınlarından daha yüksek enerjilidirler.




Nötronlar, kütleleri yaklaşık olarak protonunkine eşit ve elektrik yükleri olmayan parçacıklardır.




RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ

Radyasyonun insan sağlığı üzerinde yaratabileceği etkiler uzun zamandır bilinmektedir.Bu etkilerin bazıları, radyasyon yanıkları, kanser ve gelecek nesillerdeki genetik bozukluklardır. Hatta, çok büyü miktarlarda radyasyon dozuna maruz kalınması halinde ani ölümlere ile rastlamak mümkündür.
Deterministik (erken) etki: belli eşik doz üzeerinde
Stokastik (geç) etki: belli eşik doz yok.






Radyasyon dozu: hedef kütle tarafından, belli bir sürede, soğurulan veya alınan radyasyon miktarıdır.









Radyasyon görevlisi (Radyasyon personeli) : Uluslararası Radyasyondan Korunma Komitesi(ICRP) ‘ye göre bizzat radyasyon ile çalışan görevlilerin almasına müsaade edilen yıllık doz sınırının 3/10’dan fazlasını alma olasılığı bulunan kişiler doz izlemine tabi tutulmakta bu seviyenin altındaki dozlara maruz kalma olasılığındaki bireyler ise izlem kapsamına dahil edilmeyerek radyasyon personeli olarak sayılmamaktadır.

Böyle bir kontrole ve doz izlemine tabi tutulmayanların alabilecekleri yıllık radyasyon dozu, görevliler için belirlenen dozun 1/10’i ile sınırlandırılmıştır.

Tüm vücut için kabul edilen bu güvenli radyasyon sınırı radyasyonla çalışan personel için 50 mSv/yıl (5 rem/yıl), diğer bireyler içi ise 5 mSv/yıl (0.5 rem/yıl)’dır.

Radyasyon ile çalışan personelin tüm iş yaşamı boyunca maruz kalabileceği maksimum radyasyon dozu ise: D=(N-18)rem veya D=50(N-18) mSv
Radyasyon Alanları
Radyasyon alanları 23999 sayılı Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği 15. maddesine göre şu şekilde sınıflandırılmaktadır.

1. Denetimli Alanlar(Controlled Area)
Radyasyon görevlilerinin giriş ve çıkışlarının özel denetime, çalışmalarının radyasyon korunması bakımından özel kurallara bağlı olduğu ve görevi gereği radyasyon ile çalışan kişilerin ardışık beş yılın ortalama yıllık doz sınırlarının (20mSv) 3/10’undan fazla (yaklaşık 6 mSv/yıl) radyasyon dozuna maruz kalabilecekleri alanlardır.




Denetimli alanların girişlerinde ve bu alanlarda aşağıda belirtilen radyasyon uyarı levhaları bulunması zorunludur:
1. Radyasyon alanı olduğunu gösteren temel radyasyon simgeleri
2. Radyasyona maruz kalma tehlikesinin büyüklüğünü ve özelliklerini anlaşılabilir şekilde göstermek üzere gerekli bilgi, simge ve renkleri taşıyan işaretler;
3. Denetimli alanlar içinde radyasyon ve bulaşma tehlikesi bulunan bölgelerde geçirilecek sürenin sınırlandırılması ile koruyucu giysi ve araçlar kullanılması gerekliliğini gösteren uyarı işaretleri.


2. Gözetimli Alanlar(Supervised Area)
Radyasyon görevlileri için yıllık doz sınırlarının 1/20’sinin (1mSv/yıl) aşılma olasılığı olup, 3/10’unun aşılması beklenmeyen, kişisel doz ölçümünü gerektirmeyen fakat çevresel radyasyonun izlenmesini gerektiren alanlardır.


Nükleer tıp biriminde hasta bekleme odaları, koridor, tuvaletler, personel odları, P-32 gibi yalnız beta yayıcı radyonüklitler uygulanan hastaların yattıkları odalar






KURŞUN PARAVAN
KURŞUN ÖNLÜK

TİROİD KALKANI
GÖZLÜK
KURŞUN ELDİVEN






***Doz sınırlaması ve izin verilen doz sınırları
Bireylerin normal ışınlamaları, izin verilen tüm ışınlamaların neden olduğu ilgili organ yada dokudaki eşdeğer doz ile etkin doz değerleri Radyasyon Güvenliği Yönergesi’nin 10 ve 12. maddesinde aşağıda belirtilen yıllık doz sınırlarını aşmamalıdır.

Radyasyon Güvenliği Yönergesi Madde 10

Yıllık doz sınırları sağlığa zarar vermeyecek şekilde uluslar arası standartlara uygun olarak, Kurum tarafından radyasyon görevlileri ve toplum üyesi kişiler için ayrı ayrı belirlenmiştir. Yıllık toplam doz aynı yıl içindeki dış ışınlama ve iç ışınlamadan alınan dozların toplamıdır. Kişilerin, denetim altındaki kaynaklar ve uygulamalardan dolayı bu sınırların üzerinde radyasyon dozuna maruz kalmalarına izin verilemez ve bu sınırlara tıbbi ışınlamalar ve doğal radyasyon nedeniyle maruz kalınacak dozlar dahil edilemez.

a. Radyasyon görevlileri için etkin doz herhagi bir yılda 50 mSv’i, ardışık beş yılın ortalaması ise 20 mSv’i geçemez. El ayak veya deri için yıllık eşdeğer doz sınırı 500 mSv, göz merceği için 150 mSv’dir.
b. Toplum üyesi kişiler için etkin doz herhangi bir yılda 5 mSv’i, ardışık beş yılın artalaması ise 1 mSv’i geçemez. El, ayak veya deri için yıllık eşdeğer doz sınırı 50 mSv, göz merceği için 15 mSv’dir.



c. 18 yaşından küçükler Tüzüğün 6ncı maddesine göre radyasyon uygulaması işinde çalıştırılamazlar. Bu yönetmeliğin 15inci maddesinin (b) bendinde belirtilen alanlarda, eğitim amaçlı olmak koşuluyla, eğitimleri radyasyon kaynaklarının kullanılmasını gerektiren 16-18 yaş arasındaki stajyerler ve öğrenciler için etkin doz, herhangi bir yılda 6 mSv’i geçemez. Ancak el, ayak ve deri için yıllık eşdeğer doz sınırı 150 mSv, göz merceği için 50 mSv’dir.


Radyasyon Güvenliği Yönergesi Madde 12

Çocuk doğurma çağındaki radyasyon görevlilerinin maruz kaldıkları radyasyon dozunun mümkün olduğu kadar düşük düzeyde tutulması için gerekli önlemlerin alınması zorunludur. hamileliği belirlenmiş olan radyasyon görevlileri ancak gözetimli alanlarda çalıştırılır.
Fetusu korumak amacıyla, hamile radyasyon görevlisinin batın yüzeyi için hamilelik boyunca ilave eşdeğer doz sınırı 1 mSv’dir.

Nükleer tıp hastaların taburcu edilebilecekleri en yüksek radyoaktivite düzeyleri 31. Maddede belirtilmiştir.

Radyasyon Güvenliği Yönergesi Madde 31

l-131 radyoaktif maddesi verilen hastalar vücuttaki radyoaktivite miktarının 400 MBq’e düşmesi halinde taburcu edilir. Taburcu edilen hastaya diğer kişilerle temasları ve radyasyon korunması ile ilgili alınacak önlemlerle ilgili yazılı talimat verilir. 100 MBq’in altındaki radyoaktivite ile taburcu edilen hastalar için özel önlem alınması gerekmez.



Kaynak : Resmi Gazete
Tarih/Sayı : 24.03.2000/23999
Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği


internal (vücut içi) radyasyon dozunun kontrolü

Radyonüklidlerin vücut içine alındığı 4 ana giriş vardır.
İnhalasyon (soluma ile)
Ağız yolu
Absorbsiyon (emilim ile)
Enjeksiyon

Özellikle açık radyoaktif kaynak kullanılan Nükleer Tıp laboratuarı başta olmak üzere; tek kullanımlık eldiven, radyasyon alanında yemek yenmesi ve sigara içilmesi engellenmelidir. Sadece radyoaktif ortamda kullanılmak üzere önlük ve ayakkabı tahsis edilmeli, izolasyonlu çöp kutuları ayrılmalıdır.






Kontaminasyon ölçümü ve dekontaminasyon

Açık radyoaktif kaynak kullanılan birimlerde, personelin rutin kontaminasyon (bulaşma) kontrolü yapılmalıdır. Bulaşma şüphesi varlığında “alan monitörü” ya da “Geiger-Müller cihazı” ile radyasyon taraması yapılmalı, kontamine alan işaretlenerek uygun dekontaminasyon metotları uygulanmalıdır.



*** Personel Ölçüm ve İzlem

Rutin eğitim, araştırma, bilimsel çalışmalarda kullanılacak radyoaktif madde kullanım yeri ve şekli radyasyon güvenliği açısından uygun olmalıdır.
Daha önce ve halen zehirli, kimyasal, biyolojik maddeler veya diğer tehlikeli koşullara maruz kalarak çalıştırılan kişiler radyasyona maruz kalmayı gerektirecek görevlerde çalıştırılmamalıdır.
Radyasyonlu alanlarda yapılan işin niteliğine uygun giysi ve donanım (kurşun önlük, gonad koruyucu, kurşun paravan, tiroid koruyucu vb) kullanımı sağlanmalı ve denetlenmelidir.
İşe alınacak radyasyon görevlilerinin sağlık durumlarının yapacağı işe uygun olup olmadığı hakkında sağlık raporu alınmalı ve çalıştıkları süre içinde, yılda en az bir kez tıbbi muayeneleri ile hematolojik ve göz kontrolleri yaptırılarak takip edilmeli, kayıtları tutulmalıdır. Sonuçları yılda 1 kez komiteye sunularak değerlendirilmelidir.
İyonlaştırıcı radyasyon kaynakları kullanılan ve bulundurulan bölümlerde çalışanların radyasyon ölçümleri için uygun cihazların (TLD, cep, film dozimetri) kullanılmasını sağlanmalı ve denetlenmelidir.
Radyasyonlu alanlarda çalışan personelin denetimli alanlarda çalışırken kullanmak zorunda olduğu film ve/veya kalem dozimetreleri komite temsilcileri tarafından kontrolü yapılarak kaydı tutularak sonuçları komitede değerlendirilmelidir. Radyasyona maruz kalan ya da öngörülen sınırın üzerinde doz alan personel için durum değerlendirmesinin yapılarak ilgili bölüme tavsiyelerde bulunulmalıdır.

Tehlike Durumu ve Olağandışı Durumlar

Nükleer Tıp (Kaynak: ( www.taek.gov.tr), Nükleer Tıp Tehlike Durum Planı)

Tehlike ve acil durum nedenleri:

Yangın, deprem, patlama ve benzeri acil durumlar,
Siparişi verilen radyoaktif maddenin zamanında merkeze ulaşmaması,
Kullanılan radyoaktif maddenin çalışma alanı dışında bulaşmaya sebep olacak şekilde dökülüp saçılması,
Kullanılan radyoaktif maddenin çalışanların vücuduna bulaşması,
Radyoaktif maddenin çalınması veya kaybolması,
Hastalara yanlış radyofarmasötik veya yanlış doz uygulanması,
Radyo iyot tedavisi görmüş hastalara acil müdahale gerekmesi veya ölmesi durumu,
TAEK tarafından tehlike durumu veya olağandışı durumlar olarak değerlendirilir.

Tehlike durumu ve olağandışı durumlarda izlenecek yöntemler:

Yangın, Deprem, Patlama Gibi Acil Durumlar

Kurtarma işlemini yapacak olan teknik personel, radyoaktif maddelerin bulunduğu alanlar ve acil durumlarda radyasyonun sebep olabileceği tehlikeler hakkında bilgilendirilir ve uyulması gereken hususlar belirlenir. Bu gibi acil durumlarda, derhal hastane yönetimi haberdar edilerek gerekli önlemler alınır. Radyoaktif maddeler koruyucu kapların içinde taşınır. Ancak, ortamda doğal düzeyin üzerinde radyasyon bulunması halinde bile kurtarma ve ilkyardım işlemleri hiçbir şekilde engellenmez.

*** Sipariş Edilen Radyoaktif Maddenin Gelmemesi

Sipariş edilmiş olan radyoaktif madde, belirtilen zamanda veya kabul edilebilir bir zaman geçmiş olmasına rağmen gelmemişse: önce hastanedeki tüm olasılıklar kontrol edilir, sonra firma aranarak siparişin gelmediği bildirilir, böylece firma radyoaktif maddenin izini takip ederek, nerede olduğunu bulabilir. Bulunamadığı takdirde TAEK’e haber verilir.

Az Miktarda Radyoaktif Madde Dökülmesi (Minör Kontaminasyon)

(Çalışma esnasında az miktarda radyoaktif maddenin saçılması ve dökülmesi)
Dökülen sıvının üzerine hemen emici bez veya kağıt konularak yayılması önlenir, çevresi işaretlenir ve üzerinden geçişler engellenir.
Temizlik esnasında mutlaka eldiven giyilir ve bulaşmış malzemelerin ve ıslak kağıtların içine konulabileceği, plastik bir torba bulundurulur.
Dökülen maddenin üzerine konulmuş olan bez veya kağıt alınır ve bir havlu ile bulaşma alanı dıştan içe doğru olmak üzere kurulanır.
Alan iyice kurulandıktan sonra temizleme malzemeleri (dekontaminasyon ilaçları) ile ıslatılmış kağıt havlu ile silinir.
Havlunu radyoaktivitesinin uygun ölçüm cihazı kullanılarak kontrol edilir. Ortam sayımının iki katını geçen sayımlar, bulaşma olduğunun göstergesidir. Bulaşma bulunuyorsa, kağıt havlularla temizlemeye devam edilir. Yumuşak bir temizleyici sıvı kullanılabilir ancak aşındırıcı temizleyicilerden sakınmalıdır. Temizlik sonunda silme testi tekrarlanır.
Temizleme ve silme testi, silme işlemi yapılan havludaki radyasyon düzeyi, ortam sayımının iki katından daha küçük bir değere ulaşıncaya kadar devam ettirilir.
Radyasyon Korunması görevlisi durumdan haberdar edilir.

Fazla Miktarda Radyoaktif Madde Dökülmesi (Majör Kontaminasyon)

(Radyoaktif madde şişesinin kırılması, dökülmesi, hastanın idrarını kaçırması, kusması durumu vb)
Odadaki herkes kapıya gider, ayakkabılar ayaklar kullanılarak çıkarılır ve kapı dışına çıplak ayakla çıkılır. Şayet dökülen maddeye değmişse eldivenler ve koruyucu giysiler çıkarılır ve bulaşma olasılığı olan diğer eşyalarla bir arada bırakılır. Kapı kapatılır.
Yardım çağrılır, şayet duyan olmazsa, ancak yalnız bir kişi radyasyon korunması
görevlisini çağırmak ve bir uygun ölçüm cihazı bulacak birisini bulabilmek için bir yere kadar yürüyebilir.
3. Uygun ölçüm cihazı kullanılarak, odada bulunan herkesin el ve ayaklarına özellikle dikkat edilerek, bütün vücutlar ölçülür.
Bulaşmış giysiler hemen çıkarılır ve büyük plastik torbalara veya başka uygun kapların içine konularak radyoaktif atık işlemi uygulanır.
Eğer cilt radyoaktif madde ile bulaşmış ise, yumuşak bir sabun ve bol su ile yıkanır, sert fırça ve tahriş edici sabun kullanılmaz. Yıkandıktan sonra tekrar uygun bir ölçüm cihazı ile vücut ölçümü yapılır. Ortam sayımın üzerinde olmayan değerler alınıncaya kadar yıkama ve ölçme işlemi tekrarlanmalı veya üç kez yıkandıktan sonra ölçüm değerleri değişmiyorsa yıkanmaya son verilmelidir. Mümkün olursa yıkanmalar arasında nemlendirici losyon kullanılmalıdır.


Genel vücut bulaşmalarında, tüm vücut ölçülür ve yüksek bulaşma bölgeleri işaretlenir. Bulaşmamış tüylü bölgelerin bulaşmamasına ve vücut açıklıklarına dikkat edilerek hızlıca duşa girilir, bol su ve sabun ile yıkandıktan sonra tekrar ölçüm alınır.
Radyoaktif madde göze sıçramış ise, bol su ile ve serum fizyolojik ile durulanır ve durulama suyu ölçülür. Temizlik sağlandıktan sonra göz tahrişi için önlem alınır.
Saçlarda bulaşma varsa, yumuşak bir deterjanla en iyi şekilde temizlenir. Saçları yıkarken sabunlu suyun gözlere, kulaklara veya ağza girmemesine özen gösterilmelidir. Tıraş yapılmamalıdır.
Olay mutlaka kayda geçirilmeli ve tekrarlanmaması veya yaygınlaşmaması için alınması gerekli ilave önlemler belirlenmelidir.
Temizleme işlemi başarılamıyorsa TAEK’e haber verilmelidir.

***Radyoaktif Maddenin Çalınması Veya Kaybolması

Radyoaktif maddenin bulunabilmesi için araştırma başlatılmalı ve TAEK’e haber verilmelidir.
Aranan radyoaktif madde bulunduğunda, taşıma kabının hasar görüp görmediği incelenmeli ve orijinal aktivitenin bulunup bulunmadığı kontrol edilmelidir. (Yarılanma süresi göz önünde tutulmalıdır) Kabın zarar görmüş olması ve aktivite miktarının azalmış olması durumunda TAEK’e haber verilmelidir.

***Yanlış Radyofarmasötik Veya Yanlış Doz Uygulanması

Yanlış hastaya radyofarmasötik verilmesi, hastaya yanlış dozda radyofarmasötik verilmesi, hastaya yanlış radyofarmasötik verilmesi veya radyofarmasötiğin yanlış yöntemle uygulanması gibi durumlarda hastanın en az zararı görmesi için gerekli müdahale yapılmalı ve bu durumların kayıtları tutulmalıdır.tedavi uygulamalarında uygulanması gereken dozun %10’undan fazlasının, teşhis uygulamalarında ise uygulanması gereken dozun %50’den fazlasının uygulanması yanlış doz verilmiş olduğunu gösterir.

****Radyo İyot Tedavisi Görmüş Hastalara Acil Müdahale Gerekmesi Ve Ölmesi Durumu

I-131 tedavisi gören hastanın vücudunda yüksek aktivite bulunduğu esnada, acil tıbbi müdahale gerektiği durumlarda müdahaleyi yapacak olan personel radyasyondan korunmak ve kontaminasyonu önlemek için alınacak önlemler hakkında bilgilendirilmeli ve gerekli korunma giysileri kullanılmalı ve müdahale esnasında çalışma alanında çevresel radyasyon ölçümleri alınmalıdır. Hastanın ölümü halinde hastanın vücudundaki aktivite müsaade edilen sınır düzeyine düşünceye kadar bekletildikten sonra defin işlemleri yapılmalı ve hasta yakınları radyasyondan korunmak için alınacak önlemler hakkında bilgilendirilmelidir. Otopsi yapılması gereken durumlarda vücuttaki aktivite otopsi yapacak olan kişileri etkilemeyecek düzeye düşünceye kadar beklenmelidir.

Tehlike Durumu Ve Olağandışı Durumlarda Tutulacak Kayıtlar:

SDÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesinde herhangi bir tehlike durumuyla karşılaşıldığında olayı açıklayan bir rapor tutulmalıdır. Bu raporda tehlike durumunun sebepleri, tehlike durumuna sebep olan radyoaktif maddenin cinsi, aktivitesi, bulaşma şekli, etkilenen kişi sayısı,kişilerin almış oldukları dozlar, bulaşıklığın giderilmesi için alınan önlemler, vb bilgiler bulunmalı ve kayıtlar istendiğinde TAEK’e verilmelidir.
Kaynak: (http://www.taek.gov.tr/), Nükleer Tıp Tehlike Durum Planı




Radyoloji

Kaza Ve Tehlike Durumunda Yapılması Gerekenler

1. Radyasyon ile tanı amaçlı uygulamalarda dozun rehber düzeyin belirgin şekilde üzerine çıkması veya cihaz arızası, kaza, hata gibi nedenlerle hastanın beklenenden fazla doz alması durumunda;
a) Hasta dozu belirlenir,
b) Durum hakkında TAEK bilgilendirilir,
c) Durum hastaya, radyasyon korunması sorumlusuna ve ilgili doktoruna bildirilir,
d) Önlemler ve hastanın durumuna göre yapılması gerekenler belirlenerek, uygulanması sağlanır.
e) Tekrarlanmaması için önlemler alınır.


2. Tehlike durumu veya kaza durumlarında Radyasyon Güvenliği Komitesinin hazırladığı “Tehlike Durumu Planı” uygulamaya konulur.
3. Tehlike veya kaza halinde alınması gerekli önlemler derhal yerine getirilir ve durum en hızlı haberleşme aracı ile TAEK’e bildirilir.
4. Tehlike durumu veya kaza sona erdikten sonra, kazanın oluş şekli radyasyon görevlilerinin ve diğer kişilerin maruz kaldıkları radyasyon dozları ve radyoaktif maddelerin vücuda alınış şekli ve nedeni araştırılarak, radyasyon görevlilerinin film ve/veya TLD dozimetre ve gerekirse kromozom aberasyonu test sonuçları ile birlikte, sonuç bir raporla en kısa zamanda TAEK’e bildirilir.


5. Radyasyon kazasından sonra, yönetmelikte belirtilen sınırlar üzerinde radyasyona maruz kalan radyasyon görevlilerinin, eski görevlerine devam etmesinde bir sakınca bulunmadığının, resmi sağlık kuruluşu tarafından bir raporla belirlenmesi halinde, bu kişiler eski görevlerine devam edebilirler.
Raporda eski görevine devamı sakıncalı görülen radyasyon görevlileri, sosyal ve ekonomik durumları, yaşları ve özel becerileri göz önüne alınarak radyasyona maruz kalmasını gerektirmeyecek başka bir görevde çalıştırılır.

6. Tehlike durumu ve kaza söz konusu olmamakla birlikte, doz sınırlarının aşılmasından şüphe edilmesi halinde konuya ilişkin araştırma ve sonuçlar bir raporla TAEK’e yazılı olarak bildirilir.
7. Radyasyon kaynaklarının kaybı, çalınması veya hasar görmesi halinde, ivedilikle gerekli önlemler alınır ve durum en hızlı haberleşme aracı ile TAEK’e bildirilir.

İlgi ve sabrınız için teşekkür ederim.

****11. Kayıtlar
23999 sayılı Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğince belirlenen kayıt tutma ve saklama yükümlülükleri aşağıda sunulmuştur.

Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği Madde 69
Bu yönetmelik kapsamına giren gerçek kişiler, resmi, özel kurum veya kuruluşlar aşağıda belirtilen esaslara uygun olarak kayıt tutmakla yükümlüdürler. Bu kayıtlar 30 yıl süre ile saklanır.

11.1. Personele İlişkin Kayıtlar
1. Verilen lisans belgelerinin tarih, sayı ve içeriği ile lisans belgesi üzerinde ismi belirtilen kişiler,
2. Radyasyon görevlilerinin isimleri ile işe giriş ve işten ayrılış tarihleri,
3. Radyasyon görevlilerinin kişisel dozimetre raporları,
4. Radyasyon görevlilerinin ilk defa işe başlamadan önce bu Yönetmeliğin 23üncü maddesine göre yapılan tüm tıbbi muayene sonuçları,
5. Radyasyon görevlilerinin bu Yönetmeliğin 23üncü maddesine göre yaptırılan periyodik tıbbi muayeneleri ile Kurum tarafından gerekli görülen durumlarda yaptırılan tıbbi muayenelerin sonuçları ve varsa diğer tıbbi ışınlanma sonuçları.

****11.2. Radyasyon Kaynaklarına İlişkin Kayıtlar

1. Verilen lisans belgelerinin tarih, sayı ve kullanım amaçları ile lisans belgesi üzerinde belirtilen radyasyon kaynaklarının cinsi ve radyoaktiviteleri;
2. Radyasyon kaynağının yurda girişi, satın alınması, kurulması ve kalibrasyonuna ilişkin tarih ve işlemeler ile konu ile ilgili kişilerin isimleri,
3. Radyasyon kaynağının bakımı, onarımı, sızıntı testi, tüp ve kaynak değişimi gibi işlemlerinin tarihleri, yapılan işlerin içeriği ve konu ile ilgili kişilerin isimleri.

11.3. Radyoaktif Atıklara İlişkin Kayıtlar

1. Meydana gelen radyoaktif atığın cinsi, miktarı, radyoaktivitesi ve tarihleri,
2. Depolanmak ve işlenmek üzere Kuruma gönderilen veya çevreye verilen radyoaktif atıkların miktarları.

RADYASYONDAN KORUNMA
Radyoloji
1.Radyasyondan Korunmada Uyulması Gereken Genel Kurallar

Radyasyondan korunmada genel olarak uyulması gereken bazı önemli kurallar bulunmaktadır. Sağlık açısından bunlara dikkat edilmesi gerekmektedir. Özellikle radyasyon ile çalışan yer ve radyasyon personeli açısından önem arzeden bu genel kuralların bazıları, hasta ve yakınları için de dikkate alınmalıdır.




Bu kurallardan birincisi radyasyon ile çalışan yerde, radyasyon kaynağından mümkün olduğunca uzak durmaktır. Ters kare kanunu olarak da bilinen kurama göre; radyasyonun şiddeti(akı), mesafenin karesi ile ters orantılı bir şekilde değişim göstermektedir. Örneğin, radyasyon kaynağına 1 m uzaklıkta radyasyon şiddeti 1 birim ise kaynaktan 2 m uzaklıkta durulduğunda radyasyon şiddeti ¼ birime düşmekte, dolayısı ile maruz kalınan doz mesafesinin karesi ile ters orantılı olarak azalmaktadır.


Radyasyondan korunmada genel kurallardan bir diğeri zırhlamaktır. Mevcut bulunan radyasyonu zayıflatmak için genelde çok yüksek yoğunluktaki maddeler tercih edilmektedir. Bu özelliğe sahip maddeler arasında volfram, kurşun, çelik ve beton sayılabilir.




Alfa partiküllerinin penetrasyonu çok az olduğundan bu türden radyasyona karşı atom numarası düşük, alüminyumdan yapılmış 0.5 mm gibi ince bir levha zırhlama için yeterli iken, β ışınımının penetrasyonunun daha girici olması nedeniyle daha kalın bir alüminyum levha veya atom numarası daha yüksek kurşundan imal edilmiş ince bir levha kullanılmalıdır.

Nötronlar giriciliği oldukça yüksek bir radyasyon çeşidi olması ve madde içinden geçerken iyonlaşmaya sebebiyet vermesi nedeniyle içine demir kırıntıları veya demir dolgular katılmış çimento zırhlamada kullanılabilir.

X ve gama ışınları oldukça girici radyasyonlar olup etkin bir zırhlamayı gerektirmektedir. Bu amaçla radyasyon alanı ve çalışan personel ile radyasyon kaynağı arasındaki bölme kurşun, beton ve dolu tuğlalar ile zırhlanmalıdır.



Radyasyondan korunmada bir diğer kural zamandır. Radyasyon alanında ne kadar uzun süre bulunulursa maruz kalınacak radyasyon dozuda o denli yüksek olacaktır.

Maruz kalınan doz (D)=doz hızı (DH)x İşlem süresi (Z)



Radyasyondan korunmada bir diğer kural ışın demeti genişliğinin mümkün olduğunca daraltılmasıdır (Kolimasyon).

Genel önlemler arasında sayılabilcek diğer başlıklar.

Radyasyon kaynaklarını kilit altında bulundurmak
Radyasyonla çalışırken veya radyasyon ortamına girerken mutlaka ölçüm ve ikaz cihazlarını kullanmak
Yapılacak işi kısa sürede kısa sürede bitirmeye gayret etmek
Çevreyi, diğer insanlarında olaydan etkilenmesini önlemek için boşaltmaktır.
****2. x ışınlarının zararlı etkilerini azaltmaya yönelik önlemler
2.1. Gereksiz doz alımını engellemek
Tanısal radyolojik incelemelerde gereksiz doz alımının önüne geçmek için:
Büyüme ve gelişme geriliği bulunan çocuklarda klinik ve laboratuar incelemelerle üriner sistem patolojisi belirlenmişse ürografik inceleme yapılmamalıdır.
Hipertansiyon araştırılmasında dakikalık ürografik inceleme denenmemelidir.
Travmalı hastalarda lokalize bulgu mevcut değilse kraniografi istenmemeli, hastaya yüksek doz radyasyon yükleyecek ve acil şartlarda çekildiğinden tanısal değeri kısıtlı incelemeler(Lateral LSV) talep edilmemelidir.
Kalbin rutin floroskopik incelemesinden kaçınılmalıdır.
Kırıklar mümkün olduğunca skopi altında redükte edilmemelidir.
Pelvimetrik incelemeden kaçınılmalıdır.
Hamilelerde zorunlu olmadıkça akciğer filmi çekilmemelidir.
Üretkenlik çağında bulunan canlılarda röntgenolojik incelemeler öncesinde ilk 10 gün kuralı uygulanmalı (röntgenolojik incelemenin adet kanaması bitiminden sonraki 10 gün içinde gerçekleştirilmesi), hatta röntgenolojik incelemeden geçirilmiş menopoz öncesi kadınların incelemeyi takip eden 2 ay süresince hamile kalmaması tavsiye edilmelidir.
Lokalize bir bulgu mevcut değilse paranazal sinüslerin radyolojik incelemesi yapılmamalıdır.
Ekspojur ve banyo faktörlerindeki yetersizliğe bağlı film tekrarlarının önüne geçmek için röntgenolojik incelemelerin dijital teknoloji ile donatılmış cihazlar ile yapılması temin edilmelidir.
Röntgen çekimlerinde inceleme bölgesine göre uygun kolimasyon yapılmalıdır.
BT çekimleri öncesinde zorunlu olmadıkça lokalizer imaj alınmamalıdır.
Hastalara nispeten daha yüksek radyasyon dozu yükleyen spiral BT, uygun vakalarda ve gerekli anatomik bölgeler için yapılmalı aynı hassasiyet ince kesit ve 3-D incelemeler içinde gösterilmelidir.